مساله نفت در روابط ایران و شوروی از آغاز تا دولت قوام السلطنه (1324)

در طی قرن بیستم نفت بتدریج جایگاه ویژه ای را نه تنها در حیات سیاسی و اقتصادی ایران به عنوان اولین کشور تولید کننده نفت در خاورمیانه بلکه در همه کشورهای جهان ، خصو صا کشورهای صنعتی غرب و شرکتهای بزرگ نفتی کسب کرده است . همین امر باعث رقابت کشورهای غربی ، بویژه انگلستان و روسیه بر سر اخذ امتیاز نفت در ایران گردید به گونه ای که در پی مذاکراتی که از سوی شرکتهای نفتی انگلیسی و امریکایی در باره کسب امتیاز نفت در جنوب شرقی ایران صورت گرفت، شوروی ها نیز در مقابل خواستار امتیاز نفت شمال شدند این موضوع منجر به بحرانی در روابط ایران و شوروی شد که نهایتا به ناکامی شوروی از تحصیل امتیاز نفت شمال انجامید. در ریشه یابی علل و عوامل این ناکامی مشخص شد که برخی از این عوامل موثر جنبه داخلی داشته و مولود شرایط خاص سیاسی - اجتماعی جامعه ایرانی در آن زمان بوده است که از جمله ویژگیهای فردی و شخصیتی نخبگان و سیاستمداران ایرانی آن روز و تصمیم گیریهای آنها، تاثیری برجسته و پررنگ داشته است و برخی علل و عوامل نیز خارجی بوده و ریشه در وضعیت نظام بین المللی حاکم و رقابت میان قدرتهای بزرگ آن زمان داشته است و بالاخره برخی عوامل نیز بودند که هم بعد داخلی داشته و هم بعد خارجی.